သိပၸံနည္းက် မိုးၾကိဳးမပစ္ေအာင္ ဘယ္လိုလုပ္မလဲ?

သိပၸံနည္းက် မိုးၾကိဳးမပစ္ေအာင္ ဘယ္လိုလုပ္မလဲ?
=================================
Lightning ဆိုတာဟာ ​ေလျပင္​းမုန္​တိုင္​းမ်ားက်​ေနစဥ္​ ​ေလထုအတြင္​း လွ်ပ္​စစ္​ၿငိမ္​မ်ား ႐ုတ္​တရက္​ discharge လုပ္​တဲ့ ျဖစ္​စဥ္​တခုသာျဖစ္​ပါတယ္​။ဒီအခါ လွ်ပ္​စစ္​သက္​၀င္​မႈမ်ား ​ေက်ျပက္​သြားလို႔ လွ်ပ္​ျပက္​ျခင္​း(Lightning) လို႔ ​ေခၚတာျဖစ္​ပါတယ္​။

Lightning ကို အ​ေျခခံအားျဖင္​့ IC , CC , CG ဆိုပီးသံုး မ်ိဳးခြဲျခားႏိုင္​ပါတယ္​။တိမ္​တိုက္​ တခုတည္​းအတြင္​းမွာပဲ ၊ charge density မတူတဲ့ electrically charged regions ​ေတြအၾကား ျဖစ္​​ေပၚတာကို intra-cloud(IC) lightning လို႔​ေခၚပါတယ္​။ သပ္​သပ္​စီတည္​႐ွိ​ေနၾကတဲ့တိမ္​တိုက္​​ေတြအၾကား ျဖစ္​​ေပၚတာကို​ေတာ့ cloud to cloud (CC) lightning လို႔​ေခၚၿပီး၊ တိမ္​တိုက္​က​ေန​ေျမျပင္​ဆီ ျဖစ္​​ေပၚတာကို cloud to groung(CG) lightning လို႔​ေခၚပါတယ္​။ကမာၻအႏွံ႔ lightning ျဖစ္​ရပ္​အားလံုးကို​ေလ့လာရင္​ CG lightning ျဖစ္​တဲ့အႀကိမ္​အ​ေရအတြက္​ဟာ နည္​းပါတယ္​။25% ခန္​႔သာ႐ွိပါတယ္​။

Lightning ​ေၾကာင္​့ အလြန္ျကီးမားပီး ​အခ်ိန္​အလြန္​တိုတဲ့လွ်ပ္​စီး(transìent current) ကို ျဖစ္​​ေစပါတယ္​။သူ႔ရဲ႕ current ပမာဏဟာ 30kA ခန္​႔အထိျမင္​့မားပါတယ္​။အဲဒီလို discharged လုပ္​ပီးတဲ့အခါ တိမ္​တိုက္​​ေတြအတြင္​း charged region ဟာ temporaily equarlize ျဖစ္​သြားပါတယ္​။အခုလို ျပင္​းထန္​တဲ့ discharge ​ေၾကာင္​့ plasma သ႑ာန္​​ေဆာင္​ flash (လွ်ပ္​စီးလက္​အလင္​း) တခုကို ထုတ္​လႊတ္​ပါတယ္​။အဲဒါနဲ႔အတူ ​ေလထုအတြင္​းအလြန္​ျပင္​းထန္​တဲ့​ေပါက္​ကြဲမႈ ျဖစ္​စဥ္​နဲ႔အတူ thunder ​ေခၚ မိုးခ်ိန္​းသံ ျဖစ္​လာပါတယ္​။lightning discharge ​ေၾကာင္​့ ​ေျမျပင္​​ေပၚ႐ွိအရာ၀တၳဳ ကို ႐ိုက္​ခတ္​မိျခင္​းကို Lightning strike မိုႀကိဳးပစ္​ျခင္​း လို႔​ေခၚပါတယ္​။

မိုးၾကိဳးမပစ္ေအာင္ေတာ့ လုပ္လို႕ မရပါဘူး။ ပစ္တဲ့မိုးၾကိဳးက လူနဲ႕ သတၱဝါေတြ အႏၱရာယ္မျဖစ္ေအာင္၊ စက္ပစၥည္းေတြ မပ်က္စီး ေအာင္ေတာ့ ကာကြယ္ေပးလို႕ရပါတယ္။ ဒါကို  Lightning Protection System (မိုးၾကိဳးလႊဲစနစ္) လို႕ေခၚပါတယ္။

ဓာတ္အားလိုင္းေတြ အတြက္၊ ဓာတ္အားခြဲရံုေတြအတြက္၊ သေဘာၤေတြအတြက္ စသည္ျဖင့္ LPS အမ်ားၾကီးရွိတဲ့ ေနရာမွာ အေဆာက္အဦေတြအတြက္ ဘယ္လို စိတ္ခ်ရတဲ့ LPS တစ္ခုတည္ေဆာက္မလဲ။

အရင္ဆံုး အေဆာက္အဦရဲ႕ အမ်ိဳးအစား၊ တည္ေနရာနဲ႕ အျမင့္ကို အရင္ဆံုး သိဖို႕လိုတယ္။ အေဆာက္အဦရဲ႕ အမ်ိဳးအစားဆိုတာမွာ ဂိုေဒါင္လို အေဆာက္အဦလား? လူေနအေဆာက္အဦလား? ေဆးရံု/ေက်ာင္းလား? စက္ရံုအလုပ္ရံုလား ေပါက္ကြဲေစႏိုင္တဲ့ ပစၥည္းေတြသိုေလွာင္တဲ့ ဆီသိုေလွာင္ကန္လား၊ လက္နက္တိုက္ လား စသည့္ျဖင့္ ေသျခာသိဖို႕လိုတယ္။ ဒါမွ ကိုယ္က Protection Class ဘယ္ေလာက္ထား ရမလဲဆိုတာ ဆံုးျဖတ္လို႕ရမယ္။ အေရးၾကီးရင္ ၾကီးသလို Class I or II ေရြးႏိုင္တယ္။

ခုေတာ့ ပံုမွန္ လူေန အေဆာက္အဦတစ္ခုအတြက္ Class III နဲ႕ပဲ စဥ္းစားၾကည့္ရေအာင္။ Class III ဆိုတာက LPS အတြက္ အသံုးျပဳမည့္ Conductor (Al or Cu) ကို တစ္ခုနဲ႕တစ္ခု ၁၅ မီတာထက္ မကြာေဝးေစပဲ ေဆာင္ရြက္တာပါ။ မ်က္ေစ့ထဲမွာ ျမင္ေအာင္ေျပာရရင္ အေဆာက္အဦတစ္ခုကို သံျခင္းၾကားၾကီးနဲ႕ အုပ္ထားသလိုမ်ိဳး ပစ္သမွွ် မိုးၾကိဳးေတြ အေဆာက္အဦကို မထိမွန္ပဲ အုပ္ထားတဲ့ ျခင္းၾကားကေနတဆင့္  ေျမၾကီးထဲ ဝင္ေရာက္ ေပ်ာက္ကြယ္သြားေအာင္ ေဆာင္ရြက္တာပါ။

စဥ္းစားတဲ့ ေနရာမွာ အေဆာက္အဦရဲ႕ အေနအထားကို မူတည္ျပိး ဘယ္လို Horizontal protection ေျပးမလဲ။ ေနာက္ျပီး Electric Charge ေတြကို Ground ေရာက္ေအာင္ ပို႕ေပးမည့္ Down Conductor ကို ဘယ္လို ေျပးမလဲ။ ဒါေတြကို စဥ္းစားဖို႕ အတြက္ေတာ့ LPS ကို Design Calculation လုပ္မည့္ အင္ဂ်င္နီယာက Archi Drawing ကိုနားလည္ဖို႕ လိုသလို Structure Drawing ကိုလည္း ဖတ္တတ္ရပါမယ္။ အရမ္း သိနားလည္ၾကီး မဟုတ္ေတာင္ အနည္းအက်ဥ္းေလာက္ေတာ့ သိကိုသိထားရမယ္။ ဒါမွကိုယ့္ရဲ႕ LPS ကို Optimum Value ရေအာင္ လုပ္ႏိုင္မယ္။ Optimum ဆိုတဲ့ေနရာမွာ Effective Cost ကိုလည္း မေမ့သင့္ပါဘူး။ အင္ဂ်င္နီယာတစ္ေယာက္ရဲ႕ တာဝန္က သတ္မွတ္စံခ်ိန္စံညႊန္းနဲ႕ အညီလုပ္ငန္းကို ကုန္က်စရိတ္အနည္းဆံုးနဲ႕ ေအာင္ျမင္ေအာင္ လုပ္ႏိုင္ဖို႕ပါ။

Archi နဲ႕ Structure Drawing ကို ၾကည့္မွသာ Down Conductor ကို ဘာသံုးမလဲ (Tape သံုးမလား Rebar သံုးမလား) ေနာက္ျပီး (Conceal or Surface or Airgap) စသည့္ျဖင့္ ဘယ္နည္းနဲ႕ ဆင္းမလဲ ဆံုးျဖတ္ႏိုင္မယ္။ Structure Column ေတြကလည္း အေကြ႕အေကာက္သိပ္မ်ားဘူး။ Diversion လုပ္ဖို႕လည္း သိပ္မရွိဘူး ဆိုရင္ေတာ့ Rebar ကို Conceal သံုးတာ စိတ္အခ်ရဆံုးလို႕ ယူဆပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ Rebar တစ္ေခ်ာင္းနဲ႕တစ္ေခ်ာင္း Tack weld လုပ္တဲ့အခ်ိန္ ေသျခာ ဂရုစိုက္ဖို႕လိုပါတယ္။

ေခါင္ေပၚမွာ Horizontal run ေျပးဖို႕အတြက္ကေတာ့ Copper Tape ကို သံုးတာ အေကာင္းဆံုး ျဖစ္ပါတယ္။ ေခါင္ေပၚမွာ walk way သို႕ sky park မ်ိဳးရွိေနခဲ့ရင္  conceal conductor နဲ႕ Strike pad နဲ႕ အတူတြဲသံုးႏိုင္ပါေသးတယ္။

ေခါင္မိုးေပၚကေန ဆင္းလာတဲ့ Down Conductor ကို ေျမၾကီးေပၚက Earth pit ထဲ မဝင္ခင္ Test Link Box တစ္ခု ကို မျဖစ္မေန တပ္ရပါတယ္။ ဒါမွ ေခါင္ေပၚက ဆင္းလာတဲ့ DC Connectivity ကို အလြယ္တကူ စမ္းသပ္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ Earth pit ရဲ႕ earthing resistance ကေတာ့ < 10 Ohm ဆိုရင္ ရပါျပီ။ (Earth pit installation ကေတာ့ အမ်ားသိျပီး ျဖစ္မယ္ ထင္ပါတယ္။)

အကယ္၍ ကိုယ္က Class III Protection ကို ေရြးထားျပီး အေဆာက္အဦက 45m + 15m ထက္ ျမင့္ေနခဲ့မယ္ ဆိုရင္ ၾကားမွာ Bonding Points ေတြ ထားေပးဖို႕ လိုပါတယ္။ ဥပမာ အေဆာက္အဦက 60m ဆို 45 m မွာ Bonding points ေတြ ထုတ္ျပီး Cladding ကို Bonding လုပ္ရပါမယ္။ အကယ္၍ အေဆာက္အဦက Cladding မဟုတ္ပဲ Paint သို႕ Tiles ျဖစ္ေနခဲ့ရင္ အေဆာက္အဦတစ္ပါတ္ Conductor နဲ႕ ပါတ္ျပီး Bonding လုပ္ရပါမယ္။ Bonding Points ဆိုတာ Exothermic Welding ကို ဆိုလိုတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အမ်ိဳးတူ သတၱဴႏွစ္ခုကို အသင့္ျပဳလုပ္ထားတဲ့ မိုထဲထည့္၊ သတ္မွတ္ယမ္းမႈံ ပမာဏထည့္၊ ထို႕ေနာက္ မီးရွိဳ႕ျခင္းအားျဖင့္  အလြန္ျပင္းထန္တဲ့ အပူကို ျဖစ္ေပၚေစျပီး သတၱဳ ၂ ခုကို အရည္ေပ်ာ္ေစကာ အခ်င္းခ်င္း တြဲဆက္တဲ့ နည္းျဖစ္ပါတယ္။

အမိုးေပၚမွာ ေရတိုင္ကီ ေရပန္႕ စသည္ျဖင့္ Equipment ေတြ ရွိေနခဲ့ရင္လည္း Bonding လုပ္ျပီး Main LPS နဲ႕ ဆက္သြယ္ေပးရပါမယ္။ Equipment bonding လုပ္ရင္ သတိထားရမွာက အစြန္း ၂ ဖက္မွာ ၾကိဳး ၂ ေျခာင္း ဆက္ဖို႕ပါပဲ။ လွ်ပ္စစ္စီးဝင္ျပီးရင္ ျပန္စီးထြက္ဖို႕ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါအျပင္ Equipotential LPS ဆိုတာ ရွိပါေသးတယ္။ ဒါကေတာ့ ေဘာလံုးကြင္း၊ ကစားကြင္း စတဲ့ကြင္းေျပာင္ေျပာင္ေတြမွာ အသံုးျပဳပါတယ္။ တည္ေဆာက္ပံုကေတာ့ ေျမၾကီးေအာက္မွာ ၁ မီတာ Wire Mesh လုပ္တာပါပဲ။ ကုန္က်စရိတ္လည္း အေတာ္မ်ားတဲ့ လုပ္ငန္းပါ။ Copper conductor တစ္မ်ိဳးတည္း သံုးၾကပါတယ္။ အဆိုပါ Wire Mesh ေတြကိုစု၊ အစထုတ္ျပီး Earth pit နဲ႕ ဆက္သြယ္ရပါတယ္။

ခုေနာက္ပိုင္ေတာ့ ေက်ာင္းကစားကြင္း၊ အားကစားကြင္းနဲ႕ ေရကူးကန္ေတြအတြက္ Early lightning detection system ဆိုတာ ရွိေနပါျပီ။ ဒီစနစ္က ေလထုထဲမွာရွိတဲ့ electric charge ပမာဏကို တြက္ခ်က္ျပီး သတိေပးတဲ့ စနစ္ပါ။ ဒီစနစ္ကေန မိုးၾကိဳးအႏၱရာယ္ကို ၾကိဳတင္ျပီး သတိေပးတာေၾကာင့္ အႏၱရာယ္ျဖစ္မည့္ အေျခအေနဆိုရင္ အျပင္ထြက္ျခင္း ေရွာင္ရွားႏိုင္ပါျပီ။

ဒီေလာက္ဆိုရင္ေတာ့ Building LPS နဲ႕ ပါတ္သက္ျပီး ဘယ္လိုဆိုတာ အနည္းငယ္ ျခံဳငံုမိျပီ ထင္ပါတယ္။

Credit: Ko Nyi